Nhật Bản – một đất nước phát triển lớn mạnh về kinh tế, khoa học kỹ thuật, … và đặc biệt là văn hóa Nhật – một giá trị truyền thống lan rộng không chỉ trong nước mà cả ngoài cộng đồng quốc tế. Ngày nay trong quá trình hội nhập, văn hóa phương Tây tràn ngập mang lại sức ảnh hưởng không hề nhỏ đến văn hóa Nhật Bản, khiến Nhật Bản từ lâu đã không còn đón tết âm lịch như các nước Châu Á khác. Tuy nhiên tết truyền thống Nhật Bản vẫn luôn giữ gìn được những sắc thái văn hóa đặc trưng của phương Đông.
Vậy lễ hội Oshougatsu là gì ?
Tháng Giêng tại Nhật Bản được gọi là “Oshougatsu” có nghĩa là “Chính Nguyệt”. Tết cổ truyền trong tiếng Nhật gọi là “Oshougatsu” bắt nguồn từ phong tục chào đón vị thần năm mới Toshigamisama, vị thần tượng trưng cho sức khỏe, may mắn và phát đạt. Ngày xưa khi Nhật Bản còn đón tết âm lịch như các nước khu vực châu á khác, Oshougatsu được dùng để gọi cho lễ chào đón năm mới. Tuy nhiên sau này Nhật bản chuyển sang đón tết dương tức là ngày đầu tiên của tháng giêng dương lịch – một trong những ngày lễ truyền thống quan trọng nhất trong năm, một dịp để mọi người trong gia đình xa gần tụ họp, cầu chúc cùng nhau đón năm mới.
Tết Oshougatsu diễn ra từ ngày 1 đến 3-1. Người dân Nhật Bản chuẩn bị cho lễ hội từ ngày 8/12 đến 12/12. Vào những ngày này, mọi gia đình đều dọn dẹp sạch sẽ, chuẩn bị đồ dùng và trang trí nhà cửa đón năm mới. Ngày 1/1 là một ngày quan trọng, đánh dấu sự bắt đầu của một năm mới. Người ta quan niệm rằng, xem mặt trời mọc vào ngày này là việc làm tốt nhất để chào đón một năm mới thịnh vượng, may mắn và tốt đẹp. Tết Nhật Bản có những điểm tương đồng với các nước phương Đông, tuy nhiên cũng có nét đặc sắc về phong tục tập quán khác biệt với nhiều nghi thức đặc biệt và mang phong cách riêng của một đất nước giàu truyền thống.
Treo Shimenawa trước cửa nhà
Vào dịp này, các gia đình Nhật Bản sẽ đặt trước cổng nhà hoặc công ty cây nêu hoặc cây Kadomatsu gồm những cành thông xếp vào những ống tre tươi vát chéo. Người Nhật quan niệm tre là chiếc thang để đón thần năm mới, còn thông mang lại sự may mắn và trường thọ. Ngoài ra những vật dụng khác như dây thừng bện bằng cỏ khô, các dải giấy trắng cũng được dùng để trang trí, tượng trưng cho những mong ước của người Nhật trong năm mới. Ngoài ra, người Nhật còn treo bùa Shimekazari trong ngày Oshougatsu với ý nghĩa không cho ma quỷ vào nhà.
Tương truyền rằng, vị thần Toshigamisama sẽ hạ giới và trú ẩn trong cây tùng này. Ngày xưa người ta thường dựng cây tùng vào ngày 13/12 là ngày bắt đầu các công việc chuẩn bị đón Tết. Còn gần đây là ngày 27 hoặc 28 nhưng người ta tránh không dựng cây tùng vào ngày 29 và đêm giao thừa. Trên khung cửa của không ít gia đình Nhật còn trang trí các vật phẩm như đồ đan bằng lá màu trắng, quả quýt, thừng bện bằng cỏ, dải giấy trắng. Tùng tượng trưng cho trẻ mãi không già; quả quýt màu da cam tượng trưng cho muôn đời thịnh vượng; thừng bện bằng cỏ được treo ở điện thờ hoặc nơi thờ cúng, kính dâng lên thần linh cầu tài lộc; lá cây màu trắng nói lên sự trinh bạch không tì vết; còn dải giấy trắng mang ý nghĩa tẩy sạch vết nhơ và xua đuổi tà ma.
Thờ cúng tổ tiên và các vị thần
Cũng như các nước châu á khác, năm mới là dịp kính nhớ ông bà, tổ tiên, và các vị thần. Họ đặt các loại bánh dầy, bánh Tokonoma lên bàn thờ, nhằm tỏ lòng thành kính, và mong được các thần linh phù hộ. Bản chất việc thờ cúng tổ tiên là nhắn nhủ niềm tin người sống cũng như người chết đều có sự liên hệ mật thiết và hỗ trợ nhau. Con cháu thì thăm hỏi, khấn cáo tiền nhân, tổ tiên thì che chở, dẫn dắt hậu thế. Đây là một lễ vô cùng quan trọng, để tưởng nhớ. thể hiện lòng thành kính, đạo hiếu với người đã khuất.
Các hoạt động truyền thống trong ngày Oshougatsu
Cũng như Tết cổ truyền tại Việt Nam, trong các ngày Oshougatsu người Nhật cũng ăn cơm tất niên, viết bưu thiếp, lì xì cho trẻ em và đi lễ chùa… Để đón mừng ngày Oshougatsu, họ chuẩn bị bằng việc dọn dẹp vệ sinh nhà cửa sạch sẽ với quan niệm sẽ rửa trôi những điều không may của năm cũ, chào đón những gì tốt đẹp nhất của năm mới. Ngày cuối cùng của năm cũ người Nhật sẽ cùng nhau ăn bữa cơm tất niên với đông đủ các thành viên trong gia đình. Bữa ăn được chuẩn bị kĩ lưỡng, chu đáo với những món ăn truyền thống làm từ ngũ cốc, cá và hải sản. Trong bữa ăn mọi người sẽ cùng nhau trò chuyện, chia sẻ về những dự định của mình trong năm mới với không khí đầm ấm, hạnh phúc.
Mùng 1 tết ăn bánh dầy Ozoni
Trong truyền thuyết cổ ngày xưa của Nhật Bản, vào ngày mùng 1 tết, vị thần Toshidon đã xuất hiện, ban tặng cho các em bé ngoan và vâng lời cha mẹ loại bánh dầy Ozoni. Từ đó, với mong muốn được hưởng nhiều những món quà của các vị thần, người Nhật Bản thường ăn Ozono vào mùng 1 tết.
Lì xì đầu năm
Người Nhật thường có truyền thống viết bưu thiếp trong dịp Tết. Điều này gần giống với văn hóa phương Tây khi mà người gửi bưu thiếp sẽ viết những lời chúc tốt đẹp nhất, thể hiện những tình cảm chân thành nhất đến người mình yêu thương. Phong tục này cũng thể hiện rõ văn hóa “cảm ơn” của người Nhật Bản.
Cũng giống như ở Việt Nam, vào ngày đầu năm mới, trẻ em Nhật Bản cũng được nhận tiền mừng tuổi từ bố mẹ, ông bà và người thân. Tiền mừng tuổi đó được gọi là Otoshidama . Otoshidama được người lớn tặng cho trẻ con với hi vọng sang năm mới, thêm một tuổi mới, đứa trẻ đó sẽ mau ăn chóng lớn, chững chạc và thành công trong học hành.
Trò chơi dân gian
Tại Nhật Bản, trò thả diều Takoage khá phổ biến vào dịp năm mới. Những chiếc diều có hình dáng, cách trang trí khác nhau tùy từng địa phương. Ngoài ra còn rất nhiều trò chơi truyền thống như đánh cầu lông Hanetsuki, chơi quay Komamawashi,… Đây là hoạt động thu hút được rất nhiều người tham gia và hưởng ứng.
Hanetsuki là một trò chơi đánh cầu truyền thống của người Nhật vào đầu năm mới, sử dụng một chiếc vợt gỗ có dạng hình mái chèo được gọi là Hagoita và trái cầu Hane làm bằng quả bồ hòn có màu đen, tròn và cứng. Có hai cách chơi cầu lông Hanetsuki cơ bản: chơi một mình và chơi đôi. Những người chơi Hanetsuki một mình sẽ phải tìm cách tang cầu trên vợt càng lâu càng tốt và giữ không cho cầu rơi xuống đất.
Nếu chơi đôi, họ sẽ phải đánh quả cầu lông qua lại. Ai để quả cầu Hane chạm xuống mặt đất coi như thua và sẽ bị đối phương quẹt mực tàu vào mặt. Đây là lúc vui nhộn nhất của trò chơi khi cả kẻ thắng, người thua đều cười sảng khoái. Ai thua trong trò chơi Hanetsuki sẽ bị đối phương quệt đầy mực tàu vào mặt.
Hanetsuki , xuất phát từ trò chơi đá trái cầu làm từ đồng xu gắn vào những chiếc lông ngỗng của Trung Quốc, được lưu truyền vào Nhật Bản trong thời kỳ Muromachi. Vào khoảng năm 1432, trong看聞日記( Kanmon nikki ) của Fushiminoya Sadanaru , một hoàng tộc thời Muromachi, có đề cập đến trò chơi này trong cung lúc bấy giờ , nếu ai chơi trò này mà bị thua sẽ bị phạt uống rượu. Không lâu sau, vào thời Edo, người ta tin rằng có thể trừ tà bằng trò Hanetsuki, người ta thường tặng nhau những chiếc vợt để đánh cầu từ cuối năm. Hơn nữa, quả của cây bồ hòn được dùng trong trái cầu Hane được viết bằng Kanji là「無患子」– Mukuroji “nghĩa là đứa trẻ không bị đau ốm” , nên mới phát sinh ra tập tục tặng cây vợt đánh cầu cho các bé gái vào dịp Tết đầu tiên như là lá bùa trừ tà cầu cho đứa trẻ không bị bệnh tật trong suốt một năm. Ngoài ra, trong世諺問答－Seigen mondou (năm 1544) có ghi rằng : vì hình dáng khi bay của trái cầu trông giống như con chuồn chuồn , loài thiên địch của loài muỗi, nên người ta thường chơi đánh cầu vào dịp Tết để tránh việc trẻ em bị muỗi đốt gây bệnh. Người Nhật cho rằng khi chơi Hanetsuki vào địp dầu năm, nếu bạn giữ được cầu trên không càng lâu, thì cả năm đó, bạn sẽ không bị muỗi đốt! Chính vì vậy, trò chơi Hanetsuki đã được phổ biến rộng rãi như là một cách để đẩy bay những xui xẻo trong một năm và cầu cho sự phát triển khỏe mạnh của những đứa trẻ. Việc bị vẽ mực lên mặt khi thua cũng là một dấu hiệu của việc trừ tà.
Người Nhật cho rằng, con diều càng bay cao thì ước nguyện sẽ thành sự thật, em bé sẽ càng khôn lớn mạnh khỏe, vì lời cầu xin đã đến với các vị thần. Ngoài ra, vì từ ngày xưa người Nhật cho rằng “ việc hướng mặt lên trời trong tiết lập xuân cũng là một phương pháp dưỡng sinh”, nên người ta cũng thường thả diều vào những ngày đầu xuân. Bạn không chỉ cảm thấy niềm vui khi nhìn con diều căng gió bay cao, mà cũng có thể tham gia những trận “diều chiến” đầy khốc liệt, các đội cố gắng làm cho diều đối thủ bị rơi. Ngoài ra, các con diều theo kiểu Nhật thì được gọi là Kaito. Diều của Nhật thường có hình vuông được làm bằng giấy dán trên khung tre và hình các võ sĩ hoặc các vũ công Kabuki được vẽ trên đó cùng với các dòng chữ tiếng Nhật. Diều vốn là trò chơi được dùng để cầu nguyện cho đứa bé trưởng thành và tương lai hạnh phúc nhưng bây giờ nó được coi là một trong những hoạt động của Tết. Bên cạnh năm mới còn có giải thi đấu diều khu vực nơi người ta dùng tới cả những chiếc diều lớn tới 10m.
Hiện nay, những nơi có đủ không gian để thả diều đang ít đi, một trong những nơi nổi tiếng với những trận diều chiến tập thể là Lễ hội Hamamatsu Gassen, được tổ chức tại Hamamatsu, tỉnh Shizuoka trong suốt tuần lễ Vàng kéo dài từ 03/05 đến 05/05. Trong lễ hội, bạn sẽ thấy hơn 100 con diều khổng lồ, khoảng 4m x 4m, được thả lên trời .
Một trò chơi Tết khác dành cho bé trai là “Komamawashi” – xoay con quay. Du nhập từ Trung Quốc, ngày xưa Komamawashi là nghi lễ hoàng gia dùng để dự đoán vận may một năm. Vào thời Nara, con quay trở thành trò chơi trong các lễ hội và dần dần phổ biến trong tầng lớp bình dân.
Đi chùa đầu năm mới
Đi chùa đầu năm đã trở thành phong tục của người Nhật, những ngôi chùa đã trở thành những nơi thu hút đông khách nhất. Mọi người đến các đền, chùa để cầu mong hạnh phúc, may mắn trong năm mới. Họ thường mua bùa, và rút quẻ và lấy đó để chiêm nghiệm cho những ngày tới trong năm.
Khác với một số nước, viếng thăm nhà của người thân, bạn bè không phải là hoạt động phổ biến của người Nhật bởi quan niệm Oshougatsu là Tết sum vầy, đoàn viên nên Tết Nhật Bản hầu như chỉ khép kín trong gia đình, ngoài ra ở Nhật không có truyền thống đốt pháo ngày Tết nên không khí năm mới tương đối bình lặng.
Oshougatsu Nhật bản với những tập tục, nghi lễ thú vị được tổ chức trong nhiều thế kỉ và đã phát triển những truyền thống độc đáo, và bên cạnh đấy đây là một cách truyền bá văn hóa Nhật đến người dân trong và ngoài nước.
Còn chần chờ gì nữa mà không cùng UniViet Travel khám phá đất nước Nhật Bản thú vị nào! Tham khảo tại đây.
Xem phản hồi
Gửi phản hồi